Sokrates MÖ 469 yılıyla MÖ 399 yılları arasında yaşayan, Antik Yunan filozofudur. Heykeltıraş Sophroniskos''un ve Ebe Fenarete''nin oğludur. Yunan felsefesinin kurucularındandır.

Özel yaşamına ilişkin fazla bir şey bilinmemekle beraber Sokrates; Platon ve Ksenophon''a kadar uzanan bir geleneğe göre kendisine üç çocuk veren Ksanthippi ile evlidir. Platon ve Ksenophon''un çizdiği portreye göre basık burunlu, patlak gözlü, sarkık dudaklı ve göbeklidir.

Alçakgönüllü alışkanlıkları ve felsefeden başka bir uğraşı olmadığı bilinen Sokrates, başta öğrencisi Platon olmak üzere Yunan gençleri üzerinde giderek kendisini taklit etmeye varan derecede yükselen bir etki yarattı. Onun gibi yalın ayak yürürler. Hatta bu grup özentisini alaya almak için Aristophanes Kuşlar adlı komedyasında bir terim icat eder. Bu terim Esokraton''dur.

Uzun saçlı olurlar, açlık çekerler, Sokrateslik taslayanlardır. Ahlak felsefesinin kurucusu olarak kabul edilen Sokrates''in yaşamının en belirgin olaylarından biri MÖ 399 yılında hakkında açılan davadır. Platon''un Sokrates''in Savunması adlı eserinde anlattığı kadarıyla Sokrates, şehrin tanrılarına inanmamak, onların yerine başka tanrı koymak ve böylece gençliği zehirlemekle suçlanır. Sokrates bu suçlamalar sonucunda ölüme mahkûm edilir. Sokrates, yazılı bir kaynak bırakmadı.

Yaşamı ve düşünceleri ile ilgili bilgiler Aristophanes gibi çağdaş yazarlar, Platon ve Ksenophon gibi ardıllarının yazdıkları ve Sokrates''in ölümünden on beş yıl sonra dünyaya gelen Aristoteles''in dolaylı anlatımlarıyla günümüze ulaştı. Bu anlatımlar, Sokrates ve muhataplarının bir konuyu soru-cevap tarzında inceledikleri diyaloglar olarak kaleme alındı. Böylece Sokratik diyalog edebi türünü ortaya çıkardı.

Gelin Sokrates''le ilgili aşağıdaki olayı hatırlayarak, onun hayat felsefesini anlayalım:

Bir gün bir tanıdığı filozof Sokrates''e rastladı ve dedi ki: "Arkadaşınla ilgili ne duyduğumu biliyor musun?"

"Bir dakika bekle" diye cevap verdi Sokrates, "Bana bir şey söylemeden evvel senin küçük bir testten geçmeni istiyorum. Buna ''üçlü filtre testi'' deniyor."

"Üçlü Filtre mi?" ...

"Doğru" diye devam etti Sokrates; "Benimle arkadaşım hakkında konuşmaya başlamadan önce, bir süre durup; söyleyeceğini gözden geçirmek iyi bir fikir olabilir. İş bu, ona ''üç filtre testi'' dememin sebebi...

Birinci filtre ''gerçek filtresi''. Bana birazdan söyleyeceğin şeyin tam anlamıyla gerçek olduğundan emin misin?"

"Hayır" dedi adam, "Aslında bunu sadece duydum ve..." "Tamam" dedi Sokrates; "Öyleyse, sen bunun gerçekten doğru olup olmadığını bilmiyorsun.

Şimdi ikinci filtreyi deneyelim, ''iyilik filtresi''ni. Arkadaşım hakkında bana söylemek üzere olduğun şey iyi bir şey mi?"

"Hayır, tam tersi" dedi adam. "Öyleyse" diye devam etti Sokrates; "Onun hakkında bana kötü bir şey söylemek istiyorsun ve bunun doğru olduğundan emin değilsin. Fakat yine de testi geçebilirsin. Çünkü geriye bir filtre daha kaldı: ''Yararlılık filtresi''. Bana arkadaşım hakkında söyleyeceğin şey benim işime yarar mı?"

"Hayır gerçekten yaramaz" dedi adam. "İyi" diye tamamladı Sokrates. "Eğer, bana söyleyeceğin şey doğru değilse, iyi değilse ve işe yarar bir şey değilse bana niye söylüyorsun ki?"

İşte Sorates''in hayat görüşü ve felsefesi...